Filosoferen over wetenschappelijke en/of culturele revoluties mag een interessante bezigheid zijn, het gezegde 1% inspiratie en 99% transpiratie is hierop van toepassing. De proef op de som maakt dit snel duidelijk, toegepast op ons tijdsgewricht wordt de theorie als een loodzware opdracht die als een ware worsteling ervaren kan worden. Het is een proces van deel en geheel, van details, dynamieken en systemen die ons in vertwijfeling en crisis kunnen doen belanden. Paradoxaal genoeg ontstaat deze chaos niet door het ontbreken aan sociale innovaties maar net daarom, ze verstoren het mainstream denken in die mate dat vrijwel automatisch verzet wordt aangetekend.

Chicago Plan Revisited (IMF)

We vallen met de deur in huis door te verwijzen naar het Chicago Plan Revisited (IMF), het is een plan dat op de vooravond van WOII niet ontvankelijk werd verklaard maar wel de geschiedenis heel anders had kunnen doen verlopen. Anders gezegd, door dit plan terzijde te schuiven zijn we deelachtig geworden aan een mondiale catastrofe die – zo zeggen we toch – niet voor herhaling vatbaar is. Vandaag staat dit plan terug ter discussie, het is samen te vatten in een aantal kernpunten:

• overheden mogen soeverein schuld- en intrestvrij geld drukken
• drastische verlaging van overheidsschulden
• drastische verlaging van private schulden
• eliminatie risico op bankruns
• betere controle over cycli van hoog- en laag conjunctuur

Herkansing

In het licht van hedendaagse economische verzuchtingen is het maatschappelijk belang werkelijk niet te onderschatten, dit net omwille van het precedent in de vorm van WOII. Het plan voorziet in een andere denkpiste om onze problemen aan te pakken, dit in lijn met tal van citaten die dezelfde grondsmaak herbergen. Een populaire is die van Einstein, namelijk, de mensheid krijgt haar problemen niet opgelost met de manier van denken dat ze veroorzaakt. Nader onderzoek bevestigt zonder meer de waarachtigheid van deze stelling, het bepaalt echter ook de moeilijkheidsgraad van het debat in die zin dat de verschillende meningen tot heel wat turbulentie kunnen leiden. Hoe dan ook, anno 2015 krijgen we een ware herkansing, onderstaand beeld schetst de context waarbinnen het debat zich situeert.

Besluitvorming

Oplossingen zijn maar goed als ze ook maatschappelijk ontvankelijk verklaard worden, dit brengt ons tot de absurde situatie dat problemen terzelfdertijd wel EN niet kunnen bestaan. Voor wie de oplossing kent, is het probleem opgelost, niet voor wie nog naar een oplossing zoekt. Deze dynamiek is van toepassing op alle problemen, naargelang het soort probleem zal enkel de sociale impact zwaarder zijn. Een en ander vinden we ook terug in de besluitvormingstheorie van Herbert Simon, hij formuleerde een aantal axioma’s om het besluitvormingsproces te omschrijven:

1. de mens kan onmogelijk alle alternatieven voor een beslissing kennen
2. de alternatieven die hij kent, kan hij niet alle simultaan vergelijken
3. als gevolg van de eerste twee axioma’s zal men niet het optimale alternatief kiezen
4. de mens beschikt over een set routineacties
5. deze routineacties bestaan alle los van elkaar
6. elk probleem wordt simultaan met het bestaande doel en middelen beschouwd
7. als gevolg van 4 en 5 zal 2 pas in werking treden als routineacties niet meer volstaan

Plan van aanpak

Anders gezegd, uiteindelijk is er geen reden tot paniek op voorwaarde dat alle elementen in rekening worden gebracht en een redelijk evenwicht gevonden wordt. In een eerste fase zal er nog heel wat werk zijn om dit redelijke evenwicht überhaupt te realiseren, het onderhouden is een volgende stap. Belangrijk is dat een besluit genomen wordt binnen een bepaalde context en volgens een gegeven doelstelling, dit wil zeggen dat zowel methode als doelstelling (1) situationeel kunnen verschillen en (2) regelmatig herzien dienen te worden opdat het niet opnieuw leidt tot een ongewild pervers effect. Dit alles vergt in de eerste plaats een plan van aanpak en politieke daadkracht.

Communicatie

Communicatie is een cruciale factor in heel dit proces, in theorie eenvoudig maar veel moeilijker dan dat we misschien hoogmoedig willen pretenderen. Op dit punt komt het werk van Thomas Kuhn manifest tot uiting, het mengen of niet (h)erkennen van de verschillende denkkaders leidt immers steevast tot onenigheid waardoor sociale innovaties geen grond krijgen om zich verder te ontwikkelen. Of zo Khun stelde, je gaat door een paradigmaverschuiving waarbij tussen het oude en het nieuwe paradigma geen communicatie mogelijk is. Het is alsof twee verschillende werelden door een onoverbrugbare kloof gescheiden worden. Door deze onvergelijkbaarheid wordt het onmogelijk om op zuiver rationele gronden tussen de verschillende paradigma’s te kiezen.

Mainstream

Ons betoog wordt geflankeerd door het beeld waarin Christine Lagarde verwijst naar het Chicago Plan Revisited, dit staat als referentie om de belangrijkheid te accentueren. Als samenleving worden we betrokken in het ‘mainstream’ gebeuren, het consumeert ons waardoor we geen of nauwelijks zicht hebben op dat wat zich achter- of dieperliggend spontaan aanbiedt. Op deze manier komen we tot een tragisch absurde situatie, een minderheid die pleit voor sociale innovaties en een meerderheid die hier geen aandacht voor heeft.

Kritische massa

Het belang van maatschappelijke bespreekbaarheid en een kritische massa kan dan ook niet onderschat worden, in het andere geval lopen we het risico dat de geschiedenis zich herhaalt om – vrijwel letterlijk te nemen – absurde redenen. Onwetendheid is hier geen veroordeling maar een verwijzing naar het gebrek aan informatie om een situatie correct te kunnen beoordelen, dit geldt evenzeer voor Christine Lagarde, punt.