Eeuwenlang werden schelpen in grote delen van de wereld als volwaardig betaalmiddel geaccepteerd. Eén van de bekendste voorbeelden van schelpgeld is de kauri, een kleine witglanzende schelp van de porseleinslak Monetaria Moneta uit de Indische Oceaan. Nederlandse scheepslui kenden het ook. Ze noemden de kauri’s ‘boessies’ en kochten er aan de Afrikaanse Westkust slaven en andere handelsgoederen mee. De schelpen waren betrekkelijk uniform van afmeting en vorm zodat de waarde ervan makkelijk bepaald kon worden door ze te tellen.

Andere middelen

Goud is een ander middel dat kan fungeren als geld, net zoals de Kauri dienen we dat eerst te ontginnen om vervolgens in munten om te zetten. In zekere zin is dit moeilijker dan de Kauri, schelpjes vinden we namelijk afgewerkt aan het strand. Methodisch gezien is er geen verschil, het soort geld is een afspraak en we kunnen er handelsgoederen mee kopen. Net zoals met de Kauri kan je met goud slaven kopen. Papiergeld is nog makkelijker, het enige dat we nodig hebben is een printer. Als u morgen een nieuw soort geld creëert dan verdwijnen alle voorgaande vormen. Ook met uw nieuw verzonnen geld kunnen we handelsgoederen kopen, net zoals slaven. Geld is maar een afspraak, just an idea.

Geen verschil

We kunnen de lijn doortrekken tot electronisch geld, hiermee onthechten we van het materiële aspect maar in essentie is er geen verschil. Ergo, methodisch gezien maakt het niet uit welk middel als geld fungeert, hoe we dat geld aanwenden is een andere kwestie. Als morgen de slaven geloof hechten aan een ander middel dan zijn het geen slaven meer en keert de boel om. Denk hier maar even aan het verhaal van de bitcoin, het is aan de basis altijd een eenvoudig verhaal. Er is geld en mensen doen er wat mee, slaven kopen is een optie. De evolutie kabbelt verder en plots worden we wakker in een nachtmerrie, het geldspelletje is volledig uit de hand gelopen en niemand heeft er nog controle over. De wereld is op drift, ter getuigenis Manuel Castells.

Nachtmerrie

Het eindresultaat van het proces van financiële mondialisering zal misschien zijn dat we in de kern van onze economieën een automaat hebben gecreëerd die in beslissende mate ons leven conditioneert. De grote nachtmerrie van de mensheid – er getuige van zijn hoe machines onze wereld gaan beheersen – lijkt op elk ogenblik werkelijkheid te kunnen worden, niet in de vorm van robots die banen overbodig maken, of grote regeringscomputers die ons dag en nacht bewaken, maar als een elektronisch systeem van financiële transacties. Deze automaat functioneert volgens een eigen logica die niet de logica is van de regels van onze traditionele markt.

Out of control

Overheden, ondernemingen en financiële instellingen hebben vrijwel geen greep op de dynamiek van de door de automaat in beweging gebrachte geldstromen, ondanks hun rijkdom en macht. Toch is een effectieve regulering van de wereldeconomie technisch denkbaar. Het schort niet aan technologie, maar het draait om menselijke (en dus ook om politieke) waarden. Deze menselijke waarden kunnen veranderen, het zijn geen natuurwetten. Dezelfde elektronische netwerken van informationele en financiële stromen kunnen worden afgestemd op andere waarden.

Ethiek

Uiteindelijk is de slotsom altijd dezelfde, oplossingen zijn technisch denkbaar maar het is een kwestie van besluitvorming om ze ook praktisch uit te voeren. Deze of gene keuze maakt echter wel een hemelsbreed verschil. Het is kiezen tussen miljoenen mensen iets wijsmaken dat strikt economisch niet klopt of een andere boodschap brengen, eenvoudiger kan haast niet. En dat is een zwaar moreel dilemma, een zaak van mensenrechten zoals Castells ook tracht mee te geven. De economische geldtrein buldert verder alsof er nooit een boek geschreven werd, het geeft te denken.

Neutraliteit van geld

Dit geldverhaal wordt totaal absurd wanneer we naar de neutraliteit van geld gaan kijken. Dit grondbeginsel wil zeggen dat er in een economie nooit sprake kan zijn van een tekort aan geld, elke (politieke) maatregel die zich daarop baseert kent derhalve geen economische rechtsgeldigheid. Geld werkt als een ‘sluier’ en dat alsof we erdoor verblind worden. De zogeheten ‘ratrace’ is hier niet vreemd aan, we zoeken naar geld binnen een schijnbaar gesloten systeem waardoor inkomenskloven ontstaan, rijk versus arm. Ergo, het is niet geld dat absurd is maar de absurde ideeën die we erop nahouden. Laat ons daarom besluiten met die oude man, het is verder slapen of wakker worden, punt.

wat mensen hun noodlot noemen
bestaat meestal uit hun eigen stommiteiten

Arthur Schopenhauer